Zmiany w ustawie o systemie oświaty w 2016 r. – wybrane zagadnienia

Z dniem 23 stycznia 2016 r. w przeważającej części weszły w życie przepisy znowelizowanej ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty - dalej u.s.o. Zasadniczymi zmianami jest przywrócenie obowiązku szkolnego od 7 roku życia dziecka, przesunięcie w czasie likwidacji oddziałów przedszkolnych oraz wzmocnienie roli kuratora. Ze względu na ramy techniczne, opracowanie przybliża jedynie najważniejsze obszary objęte nowelizacją.

1.Obowiązek szkolny dla dzieci 7-letnich

Przepisami ustawy z dnia 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw - dalej u.z.u.s.o. z 2015 r. dokonano zmian w zakresie obowiązku szkolnego. W świetle znowelizowanego brzmienia art. 14 ust. 1 u.s.o., wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 3 lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Wychowanie przedszkolne jest realizowane w przedszkolach oraz w innych formach wychowania przedszkolnego.

Obowiązkiem odbywania rocznego przygotowania przedszkolnego zostało objęte dziecko w wieku 6 lat. Przepis ten wejdzie w życie z dniem 1 września 2016 r. W świetle nowych uregulowań, obowiązek odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 6 lat. Natomiast obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia. Autorzy zmian uzasadniają, że obniżenie wieku obowiązku szkolnego zostało wprowadzone wbrew woli większości rodziców. Z tego też względu projektowane zmiany w u.s.o. uwzględniają głosy rodziców. Nie oznacza to jednak, że zlikwidowano możliwość wcześniejszego rozpoczęcia edukacji szkolnej. W oparciu o znowelizowane brzmienie art. 16 ust. 1 u.s.o., na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat. Przyjęcie dziecka 6-letniego do szkoły obwarowane jest jednak pewnymi (niezależnymi) przesłankami. Mianowicie, dyrektor szkoły podstawowej przyjmuje dziecko w wieku 6 lat jeżeli dziecko:

– korzystało z wychowania przedszkolnego w roku szkolnym poprzedzającym rok szkolny, w którym ma rozpocząć naukę w szkole podstawowej, albo 

– posiada opinię o możliwości rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, wydaną przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną albo niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, założoną zgodnie z art. 82 u.s.o. oraz zatrudniającą pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych.

Oznacza to, że dziecko, którego rodzice składają wniosek o przyjęcie do szkoły podstawowej w wieku 6 lat, powinno spełniać jeden z posiadanych warunków.

Zgodnie z zapisem art. 14 ust. 3b u.s.o., w znowelizowanym brzmieniu, dzieci w wieku 3-5 lat mają prawo do korzystania z wychowania przedszkolnego w przedszkolu lub innej formie wychowania przedszkolnego. Przepis ten wejdzie w życie z dniem 1 września 2017 r., co nie oznacza, że w stosunku do dzieci pięcioletnich i czteroletnich ten obowiązek na dzień dzisiejszy nie istnieje. Zgodnie z zapisem art. 14 ust. 1 u.z.u.s.o. z 2015 r., w latach szkolnych 2016/2017-2018/2019 sieć publicznych przedszkoli wraz z publicznymi innymi formami wychowania przedszkolnego, oddziałami przedszkolnymi zorganizowanymi w publicznych szkołach podstawowych, prowadzonymi przez gminę, publicznymi przedszkolami, oddziałami przedszkolnymi zorganizowanymi w publicznych szkołach podstawowych i publicznymi innymi formami wychowania przedszkolnego, prowadzonymi przez inną osobę prawną lub osobę fizyczną, niepublicznymi przedszkolami, o których mowa w art. 90 ust. 1b u.s.o. oraz niepublicznymi innymi formami wychowania przedszkolnego, o których mowa w art. 90c u.s.o., powinna zapewniać zamieszkałym na obszarze gminy:

1)      dzieciom objętym obowiązkiem, o którym mowa w art. 14 ust. 3 u.s.o. w brzmieniu nadanym u.z.u.s.o. z 2015 r. - możliwość spełniania rocznego obowiązku przygotowania przedszkolnego;

2)      dzieciom czteroletnim i pięcioletnim, a od dnia 1 września 2017 r. także dzieciom trzyletnim - możliwość realizowania wychowania przedszkolnego.

Zapis ten jest konsekwencją zapisów art. 7 ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw - dalej u.z.u.s.o. z 2013 r. Zgodnie z powołanym przepisem, od dnia 1 września 2015 r. dziecko w wieku 4 lat ma prawo do korzystania z wychowania przedszkolnego w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub innej formie wychowania przedszkolnego.

Z kolei, zgodnie z cytowanym przepisem, w latach szkolnych 2015/2016 i 2016/2017 dziecko uzyskuje to prawo, z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym kończy 4 lata. Zapewnienie warunków do realizacji prawa 4-letniego dziecka do korzystania z wychowania przedszkolnego jest zadaniem własnym gminy.

Jak wskazuje dyspozycja powołanego przepisu, w latach szkolnych 2013/2014-2016/2017 gmina zapewnia dzieciom możliwość korzystania z wychowania przedszkolnego w:

1)      publicznym przedszkolu, publicznej innej formie wychowania przedszkolnego lub do dnia 31 sierpnia 2016 r. - oddziale przedszkolnym w publicznej szkole podstawowej, prowadzonych przez gminę, lub

2)      publicznym przedszkolu, publicznej innej formie wychowania przedszkolnego lub do dnia 31 sierpnia 2016 r. - oddziale przedszkolnym w publicznej szkole podstawowej, prowadzonych przez inną osobę prawną lub osobę fizyczną, położonych na obszarze gminy, lub

3)      niepublicznym przedszkolu, o którym mowa w art. 90 ust. 1b u.s.o. lub niepublicznej innej formie wychowania przedszkolnego, o której mowa w art. 90 ust. 1c u.s.o., położonych na obszarze gminy - od roku szkolnego 2015/2016.

Przepis art. 7 powołanej ustawy reguluje stan faktyczny do dnia 31 sierpnia 2017 r. Przepis art. 14 ust. 3b u.s.o. w wersji nadanej przepisami ustawy zmieniającej z 2015 r. wejdzie w życie z dniem 1 września 2017 r. Z tym dniem wejdzie również w życie zapis art. 14 ust. 3c u.s.o., który statuuje wyraźnie prawo 3-latków do korzystania z wychowania przedszkolnego.

Przepisy u.z.u.s.o. z 2015 r. zawierają również regulacje przejściowe, które stwarzają rodzicom uczniów klas pierwszych, urodzonych w roku 2009 możliwość wyboru w zakresie kontynuacji nauki w klasie pierwszej. Otóż, zgodnie z treścią art. 9 u.z.u.s.o. z 2015 r. dzieci urodzone w roku 2009, które w roku szkolnym 2015/2016 rozpoczęły naukę w klasie I szkoły podstawowej, na wniosek rodziców, złożony w terminie do dnia 31 marca 2016 r., mogą w roku szkolnym 2016/2017 kontynuować naukę w klasie I szkoły podstawowej. Wniosek ten rodzic powinien złożyć do dyrektora szkoły podstawowej, do której dziecko uczęszcza.

Dziecko, którego rodzice złożyli powyższy wniosek nie podlega klasyfikacji i promowaniu do klasy II szkoły podstawowej, a także nie otrzymuje świadectwa promocyjnego.

Dziecko to będzie do końca roku 2015/2016 zobowiązane do kontynuowania nauki w klasie I, bądź też będzie mogło korzystać z wychowania przedszkolnego w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub innej formie wychowania przedszkolnego, jeżeli dyrektor wybranego przez rodziców przedszkola lub szkoły albo osoba prowadząca inną formę wychowania przedszkolnego wyrazi zgodę na przyjęcie dziecka. Jeżeli jednak zaistnieje brak możliwości korzystania z wychowania przedszkolnego – dziecko to będzie zobowiązane do kontynuowania nauki w klasie I.

Wartym podkreślenia jest również fakt uregulowania sytuacji dzieci urodzonych w I połowie 2008 r., które w roku szkolnym 2015/2016 uczęszczają do klasy II szkoły podstawowej. W oparciu o zapis art. 11 u.z.u.s.o., dzieci urodzone w I połowie 2008 r., które w roku szkolnym 2015/2016 uczęszczają do klasy II szkoły podstawowej, na wniosek rodziców złożony do dnia 31 marca 2016 r. mogą w roku szkolnym 2016/2017 kontynuować naukę w klasie II szkoły podstawowej. Dziecko, którego rodzice złożyli wniosek, w roku szkolnym 2015/2016 kontynuuje naukę w klasie II szkoły podstawowej, z tym, że w tym roku szkolnym nie podlega ono klasyfikacji rocznej i promowaniu do klasy III szkoły podstawowej oraz nie otrzymuje świadectwa szkolnego promocyjnego.

2. Przesunięcie w czasie likwidacji oddziałów przedszkolnych

Przepisami art. 5 u.z.u.s.o. z 2013 r. wprowadzono obowiązek przekształcenia oddziałów przedszkolnych w przedszkola. W oparciu o powyższy przepis w pierwotnej wersji, z dniem 1 września 2016 r.:

1)      oddział przedszkolny lub oddziały przedszkolne w szkole podstawowej stają się przedszkolem;

2)      przedszkole, o którym mowa w pkt 1, tworzy zespół ze szkołą podstawową, w której dotychczas działały oddział przedszkolny lub oddziały przedszkolne;

3)      dyrektor szkoły podstawowej, w której dotychczas działały oddział przedszkolny lub oddziały przedszkolne, staje się dyrektorem zespołu, o którym mowa w pkt 2, do końca okresu, na jaki powierzono mu stanowisko dyrektora szkoły podstawowej;

4)      nauczyciele zatrudnieni w szkole podstawowej prowadzącej dotychczas oddział lub oddziały przedszkolne stają się nauczycielami zespołu.

Zdaniem Autorów projektu zmian u.s.o., organy prowadzące szkoły podstawowe z oddziałami przedszkolnymi wielokrotnie postulowały o konieczności przesunięcia tego terminu, uzasadniając to przede wszystkim brakiem dostatecznego czasu na przystosowanie do nowych przepisów lokali zajmowanych przez oddziały przedszkolne.

Przepisami art. 2 pkt 3 wprowadzono zmianę zapisów art. 5 u.z.u.s.o. z 2013 r. polegającą na przesunięciu daty przekształcenia oddziałów przedszkolnych w przedszkola z dnia 1 września 2016 r. na dzień 1 września 2019 r.

Warto również zwrócić uwagę na uregulowania przejściowe – tj. na zapisy art. 12 u.z.u.s.o., który określa w jakim zakresie przepisy dotyczące przedszkoli mają zastosowanie do oddziałów przedszkolnych, do czasu funkcjonowania tych ostatnich w strukturach systemu oświaty.

3. Wzmocnienie roli kuratora oświaty

W przepisach u.z.u.s.o. z 2015 r. nastąpiło wzmocnienie roli organu nadzoru pedagogicznego. Przejawia się to w obowiązku uzyskania pozytywnej opinii podczas wydawania zezwolenia na założenie publicznej szkoły lub placówki przez osobę fizyczną lub osobę prawną inną aniżeli jednostka samorządu terytorialnego. Zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem art. 58 ust. 3 u.s.o., założenie szkoły lub placówki publicznej przez osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego lub osobę fizyczną wymagać będzie zezwolenia właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego, której zadaniem jest prowadzenie szkół lub placówek publicznych danego typu, wydanego po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty. W założeniach twórców projektu, zmiana zapisu art. 58 u.s.o. ma na celu uniemożliwienie próby zastąpienia szkoły prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego publiczną szkołą prowadzoną przez inny podmiot, czyli szkołą, której co do zasady ma być jedynie uzupełnieniem sieci.

Istotne znaczenie, zwłaszcza dla jednostek samorządu terytorialnego odgrywać będzie znowelizowany zapis art. 59 ust. 2 u.s.o. Wprowadzona nowelizacja ma na celu (zgodnie z projektem zmian) uniemożliwienie zlikwidowania lub przekształcenia szkoły lub placówki prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego bez uzyskania opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Pozytywna opinia kuratora z dniem 23 stycznia 2016 r. staje się więc nieodłącznym elementem procedury likwidacyjnej szkoły lub placówki. W przypadku szkoły artystycznej prowadzonej prze jednostkę samorządu terytorialnego – wymagana będzie pozytywna opinia ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Opinia wydawana będzie w drodze postanowienia, na które przysługiwać będzie:

1) zażalenie do ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania – w przypadku postanowienia wydanego przez kuratora oświaty,

2) wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego – w przypadku postawienia wydanego przez tego ministra.

Należy podkreślić, że nowe uregulowania mają również zastosowanie do spraw, w których proces likwidacji lub przekształcenia rozpoczął się, ale nie został zakończony ostateczną uchwałą o likwidacji lub przekształceniu uchwaloną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej – a więc przed dniem 23 stycznia 2016 r. Stanowi o tym zapis art. 17 u.z.u.s.o. z 2015 r.

Kurator będzie opiniował sieć publicznych przedszkoli oraz szkół prowadzonych przez gminy i powiaty. Realizacji tego celu ma służyć rozwiązanie zaproponowane w treści art. 14a ust. 2 u.s.o., zgodnie z którym ustalenie sieci prowadzonych przez gminę publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, a także innych form wychowania przedszkolnego, następuje po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty o zgodności tej sieci z obowiązkiem zapewnienia wszystkim dzieciom zamieszkałym na terenie gminy obowiązanym do realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego możliwości spełnienia tego obowiązku.

Analogiczne rozwiązanie zostało wprowadzone w odniesieniu od ustalanych przez radę gminy lub radę powiatu sieci publicznych szkół. W wyniku wprowadzonych zmian, kurator oświaty posiada prawem przypisane kompetencje do wydania opinii w sprawie zgodności planu sieci z realizacją obowiązku zapewnienia dzieciom i młodzieży zamieszkałych na terenie danej jednostki realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Również w tej kwestii ustalenie sieci obwarowane jest uzyskaniem pozytywnej opinii.